Kripto para finansal özgürlüktür. Evet. Ama Time dergisinin bu yıl ki yapılan haberine bakıldığında geçtiğimiz yıl ICO dolandırıcılığının 14 milyar dolar olması yatırım yaparken çok dikkatli olmayı gerektiriyor.
Sektörü takip edenlerin önüne her gün yeni proje geliyor. Özelliklere pinksale ve daha farklı launchpadler takip edildiğinde dolandırıcı proje olmaya müsait pek çok tokenin ciddi yatırımlar aldığını ve bir süre sonra web sitelerine girildiğinde boş bir hata sayfası ile karşılaşan yatırımcıların üzüldüğünü çokça gördük. Bir token projesinin dolandırıcılık potansiyelinin yüksek olup olmadığını sizlere maddeler halinde anlatalım. Fakat şunu da ekleyelim. Kusursuzca hazırlanan yüzlerce projenin de sonunda dolandırıcılık eylemlerine bulaştığını şahit olan biri olarak bu maddelerinden tamamından uzak projelere dahi güvenilmemesi ve dikkatli olunması gerektiğini belirtelim.
1)Block Explorer üzerinde profil onayları var mı ?
Blok zincirleri üzerinde bir token oluşturmak hiç de zor bir iş değildir. Fakat block explorer üzerinde tokenin profil onayı alması bazı kıstasları ve bazı onaylı bilgileri sunma gereksinimini getirir. Dolandırıcı projeler sahte linkedin profilleri ve sahte sitelerle çok kolay onay alabilmektedir. Fakat bazı projeler de bu işlemin dahi gerçekleşmediğini görmekteyiz. Onaylı olması dolandırıcı olmadığı anlamına gelmese de veya onaysız olması o projeyi dolandırıcı yapmasa da bir proje için profil onayı küçükte olsa güven sağlar.
2)Kullanılan yazılım benzersiz bir yazılım mı ?
Github’dan veya herhangi bir tokenin kaynak kodlarının bulunduğu yerden bu kodlar alınıp ufak değişikliklerle blok zinciri üzerinde yeni bir token olarak karşımıza çıktığını çokça gördük. Siz de tokenin yazılımını internette ve özellikle github’da aratıp daha önce kullanılan bir yazılım olup olmadığını anlayabilirsiniz. Özgün bir yazılım ile yola çıkıp başarılı olan tokenler evet çokça mevcuttur. Bu o tokenin dolandırıcı olduğu anlamına kesinlikle gelmez. Fakat özgün bir yazılım ile yapılan token ile kodları değiştirilmiş ve yeni bir isim ile üretilmiş token elbette fark oluşturacaktır.
3)Gerçek bir topluluğa mı sahipler yoksa botları mı ?
Bir tokeni satın alma aşamasında o tokenin twitter, facebook, telegram gibi mecralarını genellikle alıcılar incelemektedir. Fakat kötü niyetli projeler kendilerini büyük bir topluluk gibi göstermek için telegrama, twitter’a sahte ve bot takipçiler göndermektedirler. Sayfadaki bot takipçi oranı hakkında en azından fikir veren sitelere başvurulmalı veya sayfanın takipçi kitlesi bizzati alıcı tarafından incelenmelidir.
4) Audit Raporları var mı ?
Tokenin internet sitesinde audit raporunun olması o tokene bir nebze güven sağlar. Audit raporu olmayan token elbet dolandırıcı token anlamına gelmez. Ama özellikle yatırım yapılacak tokenin kullanılan yazılımının raporunun bulunması ve o raporu incelemek dolandırılmama adına bir nebze avantajdır.
5) Web sitesi üzerinde hayali iş ortakları var mı ?
Aldatıcı token projelerinin olmazsa olmazı işbirliği yaptıklarını iddia ettikleri büyük şirketleri ortaklarımız diye eklemeleri ve insanları kandırmaları. Eğer bir token projesinde çok büyük şirketlerin iş ortağı olarak o tokenin web sitesinde yer aldığını görüyorsanız yatırım yapmadan önce o şirketlere ortakları olup olmadığını sormanız doğru bir karar olacaktır.
6) Token yeniden üretme özelliği mevcut mu ?
Yeniden üretme özelliği olan tokenler riskli yatırımlardır. Tokenin yazılımını incelediğinizde mint özelliği mevcutsa o tokenin satın alımında da çeşitli riskler mevcuttur. Yeniden üretilen bilen token elbette direkt dolandırcı token anlamına gelmez. Fakat yatırımcıyı iki kere düşündürmesi su katılmaz gerçektir.
7)Yol Haritalarında Gerçekçi Olmayan İfadeler var mı ?
Tokeni incelediğimizde yol haritası bir token için bizlere az çok fikir vermektedir. Fakat bazı projeler yol haritalarında ön satış sonrası Binance ile anlaştık veya Gate.io ile anlaştık gibi büyük borsalarla anlaşma ifadelerinde bulunmaktadırlar. Eğer ciddi bir yatırım yapmak istiyorsanız bu gireceklerini iddia ettikleri borsalara soru sormaktan çekinmemenizi öneririm.
8)Kullandıkları Telefon Numaraları Sanal Numaralar mı ?
İngiltere ve Amerika üzerinden sanal numara almak oldukça kolaydır. Bir token +44 veya +1 ile başlayan bir numara aldıysa elbet sanal olmayabilir. Ama diğer kıstasları da düşünüp numaranın gerçekliği konusunda araştırma yapmak önemlidir.
9) Sahte iletişim bilgisi ve sahte harita kullanmak
Token projelerinde aslında başka bir ülkede bulunmasına rağmen ABD’den veya Avrupa ülkelerinden iletişim bilgisi paylaşan ve insanları dolandırmaya çalışan pek çok proje mevcuttur. Bu projelerin iletişim yerlerinin en azından Google maps ile araştırılması dolandırılmamak adına fayda sağlar.
10) Stok Fotoğraflar Sahte Bir Ekip mi Oluşturmuşlar Yoksa Gerçekler mi ?
Dolandırıcı token projelerinin olmazsa olmazı stok fotoğraflardan yakışıklı baylar ve güzel kadınlar ile kadro oluşturmaktır. Sizin team bölümünde sunulan fotoğrafları Google görsel ara ile arayıp kontrol etmeniz ve stok foto mu veya çalınmış foto mu diye aratmanız dolandırılmamak adına faydalı olacaktır.
11) Prestijsiz Sitelere Sahte Haber Yaptırıyorlar mı ?
Sadece scam projeleri için açılmış ve bu projeleri şişirmek için kullanılan haber siteleri mevcuttur. Bu sitelerin geçmişlerine bakmanız ve kaç yıldır aktif olduğunu, haber amacıyla mı scam projeler için mi açıldığını incelemeniz faydanıza olacaktır.
12) Kötü Niyetli Fenomenler Tarafından Şişiriliyor mu ?
Türkiye’de pek çok faydalı ve kripto para hakkında insanları bilgilendiren fenomen hesaplar mevcuttur. Fakat bazı hesaplar 2000 3000 dolar civarına rahatlıkla tweet atıp bir tokeni şişirmektedirler. Eğer bir token reklam hesaplarından şişiriliyorsa o tokeni iyici incelemenizi tavsiye ederim.
13) Coinmarketcap ve Coingecko’da listeli mi ?
Dolandırıcı tokenler için Coinmarketcap ve Coingecko’da açıkçası pek de zor değildir. . Coinmarketcap ve Coingecko’da listelenmeyen tokene direkt dolandırıcı yaftası elbet yapıştıramayız. Fakat Coinmarketcap’ın belirli şartları sağlayan tokenleri listeleme yapması bir tokene küçük de olsa güven vermektedir.
14) Offshore Hosting ve Domain mi kullanıyorlar ? Whois bilgileri gizli mi ?
Sadece dolandırıcılık için yapılan token projelerinde Offshore hosting kullanımı ve Whois bilgilerini gizleme veya sathi isim kullanma oldukça yaygındır. Dolandırılmamak adına whois bilgilerini veya kullanılan hosting ve domain şirketini incelemek faydalı olacaktır.
15) Telegramdan sahte kadın hesapları kullanma
Bazı projeler telegram üzerinden doğrudan yatırımcı bulmak için güzel kadın fotoğrafları kullanmakta ve yatırımcı çekmeye çalışmaktadır. Özellikle bu coinlerin teknik desteğinde güzel kadın varsa fotoğrafı internetten araştırmak bir nebze dolandırılmamak adına faydalı olacaktır.
16) Ön satışlarda uçuk kaçık hedefler !
Dolandırıcı projelerin olmazı ön satışlarda milyon dolarlık hedeflerde bulunmaları ve bu hedeflere ulaşmamalarına rağmen ulaşmış gibi web sitelerinde yüzdelik dilimi doldurmalarıdır. Bu kadar satışın yapılıp yapılmadığını anlamak için tokenin cüzdan sayısı incelenmeli ve tokeni durumu blokzincirinde araştırılmalıdır.
